"Chłopiec z łabędziem" (niem. Knabe mit Schwan) to jedna z piękniejszych żeliwnych rzeźb a zarazem fontann istniejących obecnie na terenie Gliwic. Znajduje się ona na Skwerze Dessau nazwanym tak uchwałą Rady Miasta z 2000 r. na cześć Dessau w Niemczech – jednego z miast partnerskich Gliwic. To niewielki teren zielony usytuowany z lewej strony dawnego Przedmieścia Bytomskiego w pobliżu kościoła katedralnego pw. św. Piotra i Pawła.
Od strony wschodniej jego granicę wyznacza ul. Jana Pawła II prowadząca do centrum miasta od strony Rybnika. Od południa graniczy on z ul. Nowy Świat, a od strony zachodniej jego kres wyznaczają zaplecza zabudowań znajdujące się przy ul. Pawła Stalmacha i Księcia Ziemowita.
Samą rzeźbę usytuowano w centralnej części brukowanego kolistego placu w narożu ul. Jana Pawła II i Nowy Świat. Prowadzi do niego kilka kamiennych ścieżek po bokach których umieszczono ławki, podobnie jak wokół samej rzeźby. Na terenie tego skweru urządzono też niewielki plac zabaw dla dzieci.
Interesująca nas rzeźba znajduje się na niewielkim okrągłym cokole w postaci kolumny. Przedstawia nagiego chłopca w lekkim kontrapoście. Jedną ręką obejmuje on łabędzia za szyję, a drugą ma lekko uniesioną w celu zasłonięcia się przed słońcem. Łabędzia przedstawiono jako stojącego ptaka z rozpostartymi skrzydłami i uniesioną głową w kierunku nieba. Jego dziób jest zarazem najwyższym punktem fontanny z której tryska w górę strumień wody. Dodatkowo kilka strumieni wody tryska także z obręczy znajdującej się szyją bezpośrednio u podnóża samej rzeźby. Przy słonecznej pogodzie rozpryskiwana woda nie tylko chłodzi otoczenie, a także mieni się kolorami tęczy.
Rzeźbę tę zaprojektował i wykonał w 1833 r. znany niemiecki (ale pochodzenia węgierskiego) odlewnik wyrobów artystycznych Theodor Erdmann Kalide (1801-1863). Pochodził z rodziny inspektora hutniczego w Gliwicach. Jego siostra Alvina wyszła za mąż za Franza Winklera – jednego z pionierów przemysłu na Górnym Śląsku. Odlewnictwa i kunsztu artystycznego Kalide uczył się od najwybitniejszych wówczas artystów pruskich: Johanna Gottfrieda Schadowa i Chrystiana Daniela Raucha – przedstawicieli klasycyzmu w rzeźbie. Pierwotny odlew został wykonany w Królewskiej Odlewni Żelaza w Gliwicach (Königlisches Eisengieserei in Gleiwitz), obecnie Gliwickie Zakładu Urządzeń Technicznych SA przy ul. Robotniczej 2.
Pierwotnie rzeźba ta została przygotowana jako odlew z brązu na zamówienie króla pruskiego Friedricha Wilhelma III na potrzeby ogrodu w zespole pałacowo-ogrodowym w Charlottenburgu (obecnie dzielnica Berlina). Już sam ten fakt, był wielką nobilitacją dla Kalidego, bo w tamtym czasie tamtejszy zespół pałacowy wyznaczał architektoniczne i artystyczne trendy wśród innych dworów monarszych Europy. Niestety sam Kalide był człowiekiem niezbyt taktowym i zraził do siebie króla pruskiego, któremu nie spodobało się jedno z jego dzieł „Bachtanka na panterze” (niem. Bacchantin auf dem Panther).
Nakład pracy i kosztów przy tworzeniu odlewów artystycznych zawsze jest duży, stąd z natury rzeczy przygotowuje się je do późniejszego powielania, aby można było na nich realnie zarobić. Nic też dziwnego, że rzeźba „Chłopca z łabędziem” także została odlana w wielu wersjach zrobionych najczęściej w żeliwa, ale także z cynku. Rzeźby te znajdują się w wielu miastach Europy, w Polsce m.in. w Warszawie i Chorzowie.
Wyjątkowo udana forma i wykonanie tej rzeźby budziła powszechny podziw wszędzie tam gdzie ją prezentowano. W 1851 r. dzieło to zdobyło brązowy medal na wystawie światowej w Londynie. Królowej brytyjskiej Wiktorii spodobała się na tyle, że nakazała jej zakupienie do swej posiadłości na wyspie Wight.
Przy tej okazji trzeba podkreślić, że brąz i żeliwo (a także inne metale) są materiałami trudnymi w przygotowaniu i obróbce, bo wymagającymi od rzeźbiarza nie tylko kunsztu artystycznego ale także inżynierskiego. Istota wykonania każdej rzeźby z tych metali polega w głównej mierze na przygotowaniu modelu, odpowiedniej formy, zrobieniu odlewu a następnie jego wycyzelowaniu. Żeliwny odlew tej rzeźby gliwicka odlewnia sprzedawała w epoce po za 150 talarów za egzemplarz. W tym czasie roczna pensja burmistrza Gliwic wynosiła ok. 1000 talarów.
W naszym konkretnym wypadku rzeźba została wykonana z żeliwa, a trzeba mieć świadomość, że jest ono formą żelaza, a więc materiałem z natury ciężkim. A więc trudno jest zaprojektować z niego formę, która wyglądałaby na lekką i giętką, tak jak postacie łabędzia i chłopca. Ale Kalie był mistrzem w swoim fachu i mu się to w pełni udało.
Zachowane źródła wskazują na to, że w czasach niemieckich, czyli do 1945 r., w Gliwicach nigdy nie stała rzeźba „Chłopca z łabędziem”. Powodem tego stanu rzeczy był prosty fakt, że ówczesne władze miejskie nie dokonały jej zakupu. Nie wiadomo jakie mogły być powody tego stanu rzeczy: czy skandal obyczajowy związany z rzeźbą „Bachtanki”, czy może nadmierna oszczędność władz miasta?
Obecna forma rzeźby „Chłopiec z łabędziem” to jej wierna kopia wykonana na podstawie dawnych wzorów w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych. Po raz pierwszy odtworzono ją w 1995 r. i wtedy też ustawiono na opisywanym przeze mnie skwerze (wówczas jeszcze bez nazwy). Jednak wówczas nie należała ona jeszcze do miasta Gliwice, a jedynie była przez nie dzierżawiona. Gdy jednak władze miejsce uznały że cena jej zakupu jest zbyt wysoka, GZUT sprzedał ją w 2005 r. miastu Czeladź.
Znajdujący się obecnie na Skwerze Dessau „Chłopiec z łabędziem” wykonany został przez GZUT w 2006 r. Na Skwerze Dessau zainstalowano go 27 XI 2006 r.
W nocy z 26/27 V 2010 r. rzeźba została skradziona i pocięta na kawałki, ale dzięki szybkiej akcji policji wkrótce ją odnaleziono a następnie restaurowano. Z dniem 4 X 2010 r. fontannę przywrócono w jej poprzednim miejscu.
Obecnie rzeźba-fontanna "Chłopiec z łabędziem" jest jednym z bardziej wyróżniających się obiektów architektonicznych w Gliwicach. Może nie tak wyrazistym jak np. maszt Radiostacji Gliwickiej, ale na tyle swoistym, by zwrócić na siebie uwagę.
Fotografia przedstawia stan tej rzeźby w dniu 26 VI 2016 r..
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz